Học về thời kháng chiến, hãy đưa các em đến gặp các anh bộ đội cụ Hồ, các bác cựu chiến binh vùng nào chả có. Hãy đưa các em đến để nghe họ kể lại lịch sử của bản thân họ, kể lại những gì họ đã trải qua.
Các trường của chúng ta vẫn tổ chức cho các em học sinh tham quan các bảo tàng, ông có góp ý gì với những chuyến đi thực tế như vậy?
Dường như từ trước đến nay ở nước ta vẫn chưa có cách hiểu đúng đắn nhất về bảo tàng? Việc các trường học tổ chức các chuyến thăm bảo tàng cho các em học sinh lâu nay phần nhiều mang tính hình thức chỉ tiêu, phi giáo dục và không có tính sư phạm.
Điều đó được cụ thể qua các đoàn học sinh được tổ chức thăm bảo tàng của các trường trong suốt 30 năm qua. Mỗi đoàn có đến 500 học sinh và có khi lên đến 1200, với số lượng như vậy khiến bảo tàng rất ồn ào và lộn xộn.
Tôi cũng không biết các em học được gì qua những chuyến đi ấy. Riêng tôi thì cho rằng, không có tính sư phạm. Thế mà ngành giáo dục vẫn để tồn tại.
Ông có biết, ở các nước họ tổ chức cho học sinh học tại bảo tàng như thế nào không?
Họ tổ chức cho các em đi thăm bảo tàng theo từng nhóm nhỏ từ 15-20-30 em. Có như vậy, thầy cô giáo mới giới thiệu được những kiến thức sâu cho các em hiểu những di sản được lưu lại từ những thời xa xưa nguồn gốc ra sao, hay khám phá từ những bức tranh để hiểu được bối cảnh lịch sử, địa lí, tính văn hóa, nghệ thuật trong bức tranh ấy.
Bảo tàng lịch sử quốc gia. Ảnh: mic.gov.vn
Ở London nước Anh có một chương trình với tên gọi “One picture one year” có nghĩa rằng mỗi năm các em chỉ học một bức tranh được chọn trong bảo tàng. Tức là học khám phá một bức tranh chứ không phải chỉ đơn giản ngắm nhìn nữa. Và nhờ hệ thống nhà trường và bảo tàng kết hợp với nhau rất chặt chẽ mà người ta thiết kế một chương trình học để các em có thể khai thác được tất cả những kiến thức tối đa từ một bức tranh đó.
Ví dụ, về phương pháp, từ nhìn tranh người ta sẽ đặt ra không biết bao câu hỏi và học sinh sẽ chủ động đi tìm tòi và trả lời cho các câu hỏi đó.
Chẳng hạn với một bức tranh vẽ về cuộc khởi nghĩa của Hai Bà Trưng ở Bảo tàng Mỹ thuật, học sinh có thể tìm hiểu về lịch sử, địa lí và bối cảnh ra đời của bức tranh ấy trong thời kì nào, Hai Bà Trưng là ai, thời kì đó nước ta bị nô lệ thế nào và Hai Bà Trưng đã khởi nghĩa ra sao, diễn ra ở đâu…
Cũng từ bức tranh đó, học sinh còn có thể tìm hiểu về văn hóa truyền thống thời ấy của Việt Nam là gì qua các trang phục của họ, phong tục tập quán. Các em còn hiểu thêm về nghệ thuật vẽ tranh, màu sắc và bố cục thẩm mỹ. Chưa kể học sinh tìm hiểu xem tác giả vẽ bức tranh ấy là ai, họa sĩ vẽ trong hoàn cảnh nào…
Mỗi bảo tàng của họ thường có đến hàng ngàn tác phẩm điêu khắc nổi tiếng của thế giới. Nhưng họ lại không ôm đồm cưỡi ngựa xem hoa, mà phương pháp là học dần dần, từng bước vững chắc để có hiểu biết chuyên sâu từ đó thiết lập được phương pháp tiếp cận tích hợp về lịch sử, địa lý, nghệ thuật khi phân tích một tác phẩm nghệ thuật cho các em. Sau khi có phương pháp tiếp cận, các em tự trình bày về những hiểu biết của mình xung quanh bức tranh đó hay sáng tạo một bức họa, một bài thơ từ nguồn cảm hứng khi học về bức tranh đó.
Một điều đặc biệt nữa là ở các nước tiên tiến, phát triển, người ta không áp đặt về tư duy. Học sinh có thể viết theo cách hiểu biết và sáng tạo riêng của mình. Rồi từ đó, các em thuyết trình dựa trên nội dung ấy.
Ngoài hệ thống bảo tàng, theo ông, chúng ta có thể sử dụng những gì để giúp môn Lịch Sử không bị khô cứng, tẻ nhạt?
Hãy đưa các em đi xem các di sản ở quanh chúng ta. Ở Đồng Văn, Mèo Vạc có vẻ đẹp vùng tam giác mạch mà gần đây người ta đang ùn ùn kéo nhau lên đó ngắm, đó chính là di sản. Những con đường, con sông, những thửa ruộng bậc thang, những hộc đá thổ canh, xóm làng của cư dân sinh sống xung quanh đấy lâu đời đều là những di sản sống.
Với những em ở vùng ruộng lúa, thì mỗi ngôi làng, mỗi mái đình cong hay những kỹ thuật canh tác lúa, những làng nghề thủ công truyền thống lâu đời…cũng là di sản, những di sản sống rất có hồn của lịch sử mà chúng ta còn lưu giữ được.
Hay khi học về thời kháng chiến chống Pháp hay chống Mỹ, hãy đưa các em đến gặp các anh bộ đội cụ Hồ, các bác cựu chiến binh vùng nào chả có. Hãy đưa các em đến để nghe họ kể lại lịch sử của bản thân họ, kể lại những gì họ đã trải qua.
Lâu nay các trường có đưa các em đi thăm các dấu tích xưa, ví dụ Ải Chi Lăng, phòng tuyến sống Như Nguyệt. Nhưng như tôi biết, các em đến nơi, được tập trung ngồi một chỗ nghe thầy cô thuyết giảng. Sao trong những chuyến đi như vậy, không thiết kế cho các em được trải nghiệm thực tế tại các khu dân cư sinh sống để các em tự mày mỏ hỏi chuyện, để tự các em tự tìm tòi khám phá...
Lịch sử không ngủ triền miên mà lịch sử luôn sống động, lịch sử hòa quện với cuộc sống đương đại.
